فسفر (Phosphorus) چیست؟ فسفر بالا نشانه چیست؟

فسفر (Phosphorus) یکی از مهم‌ترین مواد معدنی است که بدن ما به آن نیاز دارد. این ماده معدنی در بیشتر سلول‌های بدن و در ساختار DNA ما وجود دارد؛ اما نقش فسفر در بدن در استحکام استخوان‌ها و در روند دفع ادرار نیز بسیار مهم و غیرقابل‌انکار است. فسفر موردنیاز بدن معمولاً از مواد غذایی حاوی پروتئین تأمین می‌شود و کمبود آن به‌ندرت اتفاق می‌افتد. اما بالا بودن فسفر خون رایج است و به دلایل مصرف برخی از داروها یا برخی از بیماری‌ها ایجاد می‌شود. در این مقاله قصد داریم توضیح بدهیم که فسفر چیست و بالا بودن فسفر در آزمایش خون به چه معناست.

نقش فسفر در بدن

بعد از کلسیم، فسفر (Phosphorus) دومین ماده معدنی فراوان در بدن است که نقش بسیار مهمی در عملکرد بدن دارد. حدود 85 درصد از فسفر بدن در استخوان‌ها و دندان‌ها وجود دارد و نقش مهمی در استحکام آن‌ها ایفا می‌کند. این ماده معدنی همچنین در رژیم کتوژنیک اهمیت دارد، زیرا منابع غذایی مورد استفاده در این رژیم مانند گوشت و محصولات لبنی می‌توانند به تأمین نیاز بدن به فسفر کمک کنند. فسفر به مقدار کمی در سلول‌ها و بافت‌های سراسر بدن نیز یافت می‌شود و در ساختار DNA و RNA حضور دارد. علاوه بر این، فسفر در کلیه‌ها به سم‌زدایی و دفع مواد زائد کمک می‌کند و دردهای عضلانی بعد از ورزش را تسکین می‌دهد.

به‌جز موارد گفته شده، فسفر در ذخیره و سوخت‌وساز بدن و استفاده از ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ید، ویتامین D و منیزیم هم نقش دارد.

فسفر چیست؟

فسفر (Phosphorus) یکی از عناصر شیمیایی مهم و واکنش‌پذیر است که با نماد P نشان داده می‌شود. این عنصر عمدتاً به سه رنگ سفید، قرمز و سیاه دیده می‌شود. واکنش‌پذیری این عنصر به‌قدری زیاد است که به‌صورت خالص و عنصر آزاد پیدا نمی‌شود و معمولاً به‌صورت فسفات (ترکیبات حاوی فسفر) دیده می‌شود.

وجود فسفر برای بدن حیاتی است؛ زیرا یون فسفات یکی از اجزای اصلی DNA، RNA، فسفولیپیدها و ATP است.  Phosphorus در بسیاری از غذاها وجود دارد؛ اما مکمل‌های آن نیز برای رفع کمبود فسفر ساخته شده و در دسترس هستند.

خواص فسفر

همان‌طور که گفتیم، فسفر نقش بسیار مهمی در بدن ما ایفا می‌کند. برخی از مهم‌ترین خواص فسفر عبارت‌اند از:

• تقویت استخوان‌ها: فسفر به همراه کلسیم نقش مهمی در سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها دارد. این دو ماده معدنی استخوان‌های ما را تقویت و محکم می‌کنند و از شکستن استخوان و پوکی‌استخوان جلوگیری می‌کنند.
• سم‌زدایی بدن: فسفر، منیزیم و پتاسیم جز عناصری هستند که در کلیه‌ها به دفع ادرار و سم‌زدایی بدن کمک می‌کنند.
• سوخت‌وساز بدن: ماده معدنی فسفر نقش مهمی در تولید انرژی و سوخت‌وساز بدن دارد. زیرا بدن برای هضم چربی و کربوهیدرات نیاز به فسفر دارد. همچنین این ماده معدنی برای جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در غذا نیز لازم است.
• روند رشد: این ماده معدنی نه‌تنها در استخوان‌سازی نقش دارد، بلکه در سنتز DNA و RNA هم نقش مهمی دارد و برای رشد کودکان و نوجوانان ضروری است.
• سلامت دندان‌ها: فسفر یکی از مهم‌ترین مواد معدنی است بدن و نقش بسیار مهمی در سلامت دندان‌ها و لثه‌ها دارد.
• بهبود هضم: این ماده معدنی رشد و تکثیر باکتری‌های مفید روده را تحریک می‌کند و نفخ را کاهش داده و اسهال را بهبود می‌بخشد.

عوارض مصرف بیش از اندازه فسفر

بالابودن فسفر در بدن از کمبود فسفر رایج‌تر است و به دلایلی مانند بیماری‌های کلیوی، کمبود کلسیم و مصرف بیش از حد فسفر اتفاق می‌افتد. در حالت عادی، کلیه‌ها می‌توانند فسفر زیاد در بدن را از طریق ادرار دفع کنند؛ اما زمانی که فردی دچار نارسایی کلیوی می‌شود، عملکرد طبیعی کلیه‌های او مختل می‌شود و بدن فرد نمی‌تواند فسفر را دفع کند. به نقل از سایت kidney.org فسفر خون بالا می‌تواند به بدن آسیب برساند. بالابودن سطح این ماده معدنی در خون، می‌تواند کلسیم را استخوان‌ها بیرون بکشد و باعث ضعیف‌شدن استخوان‌ها شود.

همچنین در بدن باید بین مقدار کلسیم و فسفر تعادل برقرار باشد. درنتیجه با زیاد بودن فسفر در خون، نیاز به کلسیم هم بیشتر می‌شود. بالابودن سطح کلسیم، باعث رسوب کلسیم در قلب، رگ‌های خونی، ریه‌ها و چشم‌ها می‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و مرگ هم را بیشتر می‌کند.

بالا بودن فسفر در آزمایش خون نشانه چیست؟

به بالا بودن فسفر (Phosphorus) در خون هیپرفسفاتمی می‌گوییم. مقدار طبیعی فسفر در خون باید بین فسفر 2.5 تا 4.5 میلی گرم در دسی لیتر باشد. بالا بودن فسفر در آزمایش خون اغلب نشان دهنده ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی است و معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه نمی‌تواند خون را به خوبی تصفیه کند. در نتیجه فسفر اضافی دفع نمی‌شود و مقدار آن در خون افزایش پیدا می‌کند.

البته بیماری‌های کبدی، کم کاری غدد پاراتیروئید، کتواسیدوز دیابتی، ابتلا به برخی از عفونت‌ها، پایین‌بودن PH خون، آسیب جسمانی شدید (کراش اینجری یا له‌شدن بخشی از بدن)، بالابودن سطح ویتامین D و خوردن بیش از حد غذاهای فسفردار نیز در افزایش فسفر خون مؤثر هستند.

فسفر بالا نشانه چیست

همان‌طور که در قسمت قبلی توضیح دادیم، فسفر بالا می‌تواند نشانه بیماری‌های کلیوی، کبدی، سوءتغذیه، اختلال در عملکرد غدد داخلی بدن، افزایش سطح ویتامین D و کاهش سطح منیزیم باشد. به همین دلیل بالا بودن مقدار فسفر در خون مهم است و نیاز به معاینات و بررسی‌های تخصصی پزشکی دارد.

علائم فسفر بالا

برخی از علائم فسفر بالا عبارت‌اند از:

• ضعف و دردهای عضلانی
• گرفتگی عضلات
• درد مفاصل
• خارش و قرمزی چشم
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• یبوست
• شکننده بودن ناخن
• خشکی پوست
• زبر شدن موها
• مشکلات حافظه
• ضربان قلب نامنظم (آریتمی)
• تحریک‌پذیری
• سوزن سوزن شدن دست‌ها، پاها و لب‌ها
• تشنج

در صورتی که این علائم را دارید یا فسفر (Phosphorus) شما در آزمایش خونی که دادید بالابود، بهتر است به یک پزشک مراجعه کنید و این موضوع را پیگیری کنید.

درمان بالا بودن فسفر خون

برای درمان بالا بودن فسفر خون، ابتدا باید علت این عارضه مشخص شود. اگر بیماری یا مشکل خاصی باعث افزایش سطح فسفر خون شده باشد، درمان متناسب با آن برای بیمار تجویز می‌شود.

در کنار درمان تجویز شده، زمانی که سطح فسفر در آزمایش خون شما بالا است، معمولاً توصیه می‌شود که با اصلاح سبک زندگی سطح آن را کمتر کنید. داشتن رژیم غذایی مناسب، نوشیدن آب به مقدار کافی و ورزش منظم می‌تواند به کاهش سطح فسفر خون کمک کند. تقریباً تمامی میوه‌ها و سبزیجات فسفر کمی دارند. سفیده تخم‌مرغ، پاپ‌کورن و کورن فلکس هم مقدار بسیار کمی فسفر دارند.

در کنار برنامه غذایی و پرهیزهای غذایی خاصی که به شما ارائه می‌شود، پزشک ممکن است داروهایی را برای شما تجویز کند که جذب فسفات را کمتر کند و به‌این‌ترتیب به دفع فسفات از طریق ادرار کمک کند.

در نهایت لازم به ذکر است که اگر نارسایی کلیوی علت اصلی بالا بودن فسفر خون باشد، ممکن است پزشک برای شما دیالیز تجویز کند. به کمک دیالیز، خون تصفیه می‌شود و فسفات هم به همراه دیگر مواد زائد از طریق ادرار دفع می‌شود.

فسفر در چه مواد غذایی وجود دارد

غذاهایی مانند

• محصولات لبنی (شیر، پنیرها از جمله پنیر ریکوتا و ماست)
• غلات کامل (گندم، جو و برنج)
• ماهی قزل‌آلا و ماهی‌تن
• فست‌فود
• آجیل
• زرده تخم‌مرغ
• شکلات
• عدس لوبیا

سرشار از فسفر هستند. زمانی که سطح فسفر (Phosphorus) در خون شما بیشتر یا کمتر از مقدار نرمال است، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع بدهد تا با اصلاح رژیم غذایی شما، سطح فسفر خون شما هم کنترل شود.

جدول فسفر مواد غذایی

به نقل از سایت ods.od.nih.gov جدول فسفر مواد غذایی به شرح زیر است:

• هر انس معادل 28.34 گرم است.

مکمل‌ها و داروهای فسفر

فسفر در شیر، غلات و غذاهای حاوی پروتئین وجود دارد در نتیجه به‌راحتی از طریق خوردن غذاهای مناسب جذب بدن می‌شود. اما برخی از شرایط مانند دیابت، اعتیاد، رژیم غذایی نامناسب یا سو تغذیه می‌توانند باعث کمبود فسفر در بدن شوند. همچنین بیماری‌هایی که جذب مواد مغذی را در بدن مختل می‌کنند، مانند بیماری سلیاک و بیماری کرون یا مصرف برخی داروها مثل آنتی‌اسیدها و دیورتیک‌ها (داروهای ادرارآور)، باعث کاهش فسفر در بدن می‌شوند.

برای افرادی که دچار کمبود شدید فسفر هستند، مکمل‌های غذایی حاوی فسفر تجویز می‌شود. فسفر (Phosphorus) در این مکمل‌ها معمولاً در ترکیب با چند ویتامین و مواد معدنی دیگر و به شکل نمک‌های فسفات (فسفات دی پتاسیم یا دی سدیم فسفات) یا فسفولیپیدها وجود دارد.

کمبود فسفر در بدن نشانه چیست؟

به کم‌بودن سطح فسفر در خون هیپوفسفاتمی می‌گوییم. این شرایط ممکن است ناشی از

• کتواسیدوز دیابتی
• اعتیاد به الکل
• سوختگی
• آلکالوز تنفسی (تنفس خیلی شدید و عمیق)
• سوءتغذیه
• پرکاری غدد پاراتیروئید
• کمبود ویتامین D
• اختلالات هورمونی
• مشکلات مربوط به الکترولیت‌های بدن

باشد.

عوارض کمبود فسفر در بدن

کمبود فسفر در بدن علائم و عوارضی دارد که عبارت‌اند از:

• اضطراب
• کم‌شدن اشتها
• خستگی
• ضعف
• سفت‌شدن مفاصل
• درد استخوان
• استخوان‌های ضعیف و شکننده
• تحریک‌پذیری
• تنفس نامنظم
• تغییر وزن
• کم‌بودن رشد استخوان‌ها و دندان‌ها
• ناتوانی در انجام ورزش

• راشیتیسم

بیماری راشیتیسم یا نرمی‌استخوان یک اختلال استخوانی است که در اثر کمبود کلسیم، فسفات یا ویتامین D ایجاد می‌شود. این بیماری در کودکان شایع است و باعث تأخیر در رشد، درد ستون فقرات، بد شکلی‌های استخوانی و ضعف عضلانی می‌شود.

• استئومالاسی

در بیماری استئومالاسی کمبود ویتامین D، باعث اختلال در جذب فسفر و کلسیم می‌شود. در نتیجه بافت استخوان به طرز صحیحی کلسیفیه نمی‌شود و شکل یا استحکام طبیعی ندارد. این بیماری که هم در کودکان و هم در بزرگسالان شایع است، با احساس درد در کمر، لگن، دنده‌ها و پاها شروع می‌شود و با شکستگی و پوک شدن استخوان، ضعیف عضلانی و انحراف ستون فقرات همراه است.

کدام گروه‌های سنی در معرض خطر کمبود فسفر هستند؟

• نوزادان نارس: دو سوم مواد معدنی استخوان‌ها در سه‌ماهه سوم بارداری جذب می‌شود. به همین دلیل نوزادان نارس معمولاً با کمبود کلسیم و فسفر متولد می‌شوند.
• افراد مبتلا به اختلالات ژنتیکی تنظیم فسفات: برخی از اختلالات ژنتیکی مانند راشیتیسم هیپوفسفاتمیک می‌توانند باعث کمبود سطح فسفر خون شوند.
• بیماران مبتلا به سوءتغذیه شدید: افرادی که سوءتغذیه شدید نیز در معرض خطر کمبود فسفر هستند.

جمع بندی

فسفر (Phosphorus)یکی از مواد معدنی مهم است که از طریق خوردن برخی از غذاها مانند لبنیات، غلات، آجیل، گوشت و… جذب بدن می‌شود. این ماده معدنی در تولید انرژی و در استحکام استخوان‌ها و دندان‌ها نقش بسیار مهمی دارد. شرایطی مانند بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های کبدی و اعتیاد می‌توانند روی سطح فسفر در آزمایش خون تأثیر بگذارند و آن را بیشتر یا کمتر از حالت طبیعی کنند. به همین دلیل دانستن این که فسفر در چه مواد غذایی وجود دارد، می‌تواند به شما کمک کند تا با اصلاح رژیم غذایی خود، سطح فسفر خونتان را زیر نظر یک متخصص تغذیه کنترل کنید.

دکتر خورشیدی

سوالات متداول

فسفر بالا نشانه چیست؟

بالابودن فسفر در خون معمولاً نشان‌دهنده بیماری‌های کلیوی است. البته این مسئله می‌تواند علت‌های دیگری هم داشته باشد و ناشی از بیماری‌های کبدی، اختلالات هورمونی، آسیب شدید جسمانی، برخی از عفونت‌ها، زیاد بودن ویتامین D و… باشد.

فسفر در چه چیزهایی وجود دارد؟

لبنیات مانند شیر، پنیر و ماست، فست‌فودها، میان‌وعده‌ها فراوری شده، آجیل، برنج، گندم و جو، لوبیا و عدس و گوشت‌های فراوری شده همگی حاوی فسفر هستند.

کدام میوه بیشترین فسفر را دارد؟

ملون، آووکادو، کیوی، کشمش و مویز حاوی مقدار زیادی فسفر هستند.

علائم بالا بودن فسفر خون چیست؟

گرفتگی عضلات، درد استخوان و مفاصل، خشک‌شدن پوست، خارش پوست و بثورات پوستی، ضعیف‌شدن استخوان‌ها، زبر شدن موها و تحریک‌پذیری برخی از علائم بالابودن فسفر خون هستند.

چگونه می‌توانیم سطح فسفر بدن را بررسی کنیم؟

برای اندازه‌گیری سطح فسفر بدن، پزشک شما معمولاً در خواست آزمایش خون یا آزمایش ادرار می‌دهد. برای بزرگسالان سالم که بیماری خاصی ندارند، سطح فسفر خون باید بین 2.5 تا 4و5 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد.