سدیم نقش مهمی در بدن ما ایفا میکند. این عنصر که به شکل یون در بدن ما وجود دارد، به حفظ فشارخون طبیعی کمک میکند، در عملکرد سلولهای عصبی و ماهیچههای ما نقش دارد و مایعات را هم در بدن و در اطراف سلولهای ما متعادل نگه میدارد. در بدن ما نسبت سدیم و آب باید همیشه متعادل باشد. بههمخوردن این تعادل، باعث میشود سدیم موجود در بدن رقیق شود و سلولها بدن ورم کنند. این مسئله میتواند به سلولهای مغزی آسیب برساند و حتی باعث مرگ شود. در این مقاله بررسی میکنیم که علت کمبود سدیم در بدن چیست و برای کمبود سدیم چه بخوریم.
کمبود سدیم در بدن
سدیم یکی از یونهایی است که مقدار آب داخل و بیرون سلولهای بدن را تنظیم میکند. وجود سدیم در آب میانبافتی، بزاق، استخوان و حتی برخی از آنزیمهای بدن ما ضروری است. زیرا این یون، همراه با یونهای دیگری مانند پتاسیم، آب و فشارخون و… را در بدن ما در حالت تعادل نگه میدارد.
به نقل از سایت mayoclinic
در حالت طبیعی مقدار سدیم خون باید بین 135 تا 145 میلی اکی والان در هر لیتر (mEq/L) باشد. به حالتی که غلظت سدیم کمتر از mEq/L 135 شود، کمبود سدیم یا هیپوناترمی میگوییم. در هیپوناترمی، یک یا چند عامل باعث میشود که مقدار سدیم بدن کمتر از حالت عادی باشد در نتیجه سطح آب بدن افزایش پیدا میکند و سلولها متورم میشوند. این تورم ممکن است در سلولهای مغز هم اتفاق بیفتد و باعث عوارض جبران ناپذیری شود.
برای کمبود سدیم چه بخوریم
برای درمان کمبود سدیم در بدن، پزشکان ابتدا تلاش میکنند تا علتی که این وضعیت را ایجاد کرده است، پیدا کنند. در کنار درمان خاصی که برای آن علت توصیه میشود، راهکارهای دیگری مانند نوشیدن آب کمتر، قطع مصرف برخی از داروها یا رژیم غذایی خاصی هم به بیمار توصیه میشود.
به نقل از سایت cdc سدیم اشکال مختلفی دارد اما نمک یا سدیم کلرید، اصلیترین و بیشترین حالتی از سدیم است که ما مصرف میکنیم. بهجز نمک، سدیم تقریباً در تمامی انواع غذاها وجود دارد. برخی از این غذاها عبارتاند از:
- ساندویچها
- برنج، ماکارونی و سایر انواع غلات
- سبزیجات حاوی نشاسته و سبزیجات فاقد نشاسته
- گوشت، مرغ و غذاهای دریایی
- پیتزا
- سوپها
- تنقلاتی مانند چیپس و کراکر
- دسرها و شیرینیجات
- سسها و چاشنیها
- آجیلها
- زیتون
- پنیر کاتیج
- کنسرو لوبیا
اکنون میدانیم که برای کمبود سدیم چه بخوریم. اما نکتهای که باید به آن توجه کنیم این است که زیادهروی در مصرف نمک یا زیادهروی در خوردن غذاها و میانوعدههای فراوری شده خود عوارضی دارد که نباید از آن غافل شویم. به همین دلیل اگر شما دچار کمبود سدیم هستید، توصیه ما به شما این است که برای اصلاح رژیم غذاییتان به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید. تا مقدار مصرف غذاهای حاوی پتاسیم، به طور دقیق برای شما برنامهریزی شود.
علت کمبود سدیم در بدن چیست
کمبود سدیم در بدن میتواند علتهای مختلفی داشته باشد.
- مصرف برخی از داروها: داروهای ادرارآور، داروهای ضدافسردگی و داروهای مسکن میتوانند روی ترشح برخی از هورمونها و روی عملکرد کلیه تأثیر بگذارند و غلظت سدیم را از محدوده طبیعی خارج کنند.
- برخی از بیماریها: افرادی که نارسایی قلبی دارند یا بیماری کلیوی و کبدی دارند نیز در خطر هیپوناترمی هستند. زیرا این بیماریها میتوانند باعث تجمع مایعات در بدن شوند و با افزایش سطح آب بدن، غلظت سدیم را کمتر کنند.
- نوشیدن بیش از حد آب: نوشیدن آب به مقدار خیلی زیاد، باعث کاهش سدیم میشود؛ زیرا عملکرد کلیهها را تحتتأثیر قرار میدهد. همچنین بدن ما هنگام تعریق، سدیم از دست میدهد؛ بنابراین نوشیدن مقدار زیادی آب در فعالیتهایی مانند دوی ماراتن که بدن همزمان در حال تعریق است، میتواند غلظت سدیم خون را کمتر کند.
- استفراغ یا اسهال مزمن و شدید: عواملی مانند اسهال و استفراغ باعث بههمخوردن تعادل الکترولیتها شده و آب بدن را هم کمتر میکنند. اگر اسهال و استفراغ طولانی شود، باعث میشود الکترولیتهایی مانند سدیم از بدن دفع شوند و سطح هورمون ADH را هم بیشتر میکنند.
- مصرف مخدرها: مخدرهایی مانند آمفتامین و اکس میتوانند باعث کاهش شدید سدیم خون شوند و حتی خطر مرگ به دنبال داشته باشند.
- تغییرات هورمونی: غدد آدرنال (فوقکلیه) با ترشح هورمون، سطح سدیم، پتاسیم و آب بدن را متعادل نگه میدارند. اختلال در عملکرد این غدهها مانند بیماری آدیسون میتواند روی سطح سدیم در بدن تأثیر بگذارد. هورمونهای تیروئیدی هم میتوانند روی سطح سدیم تأثیر بگذارند. پایین بود سطح هورمون تیروئید میتواند باعث کاهش سدیم خون شود.
- نوشیدن بیش از حد الکل: افرادی که در نوشیدن الکل زیادهروی میکنند هم به دلیل استفراغ یا ادرار زیاد، میتوانند دچار کمبود سدیم شوند.
- SIADH: سندرم ترشح نابجای هورمون ضد ادراری یا SIADH حالتی است که باعث افزایش ترشح هورمون ضد ادرار یا هورمون ADH میشود. در نتیجه بهجای دفع آب از طریق ادرار، آب در بدن حفظ میشود.
در کنار علتهای کمبود سدیم در بدن، لازم است توضیح بدهیم که برخی از افراد بیشتر از سایرین در معرض خطر کمبود سدیم هستند.
- افراد مسن: تغییرات مرتبط با افزایش سن، ابتلا به بیماریهای مزمن و مصرف برخی از داروها باعث شده است که افراد مسن بیشتر از سایرین در معرض خطر هیپوناترمی باشند.
- بیماریهای خاص: افرادی که به سندرم SIADH، بیماریهای کلیوی و بیماریهای قلب مبتلا هستند، آب کمتری را از بدن دفع میکنند در نتیجه بیشتر از دیگران در معرض خطر هیپوناترمی هستند. بیماریهای ریوی و بیماریهای مربوط به مغز نیز میتواند روی سطح سدیم در بدن تأثیر بگذارد.
- فعالیتهای بدنی شدید: افرادی که در مسابقات ماراتن، ورزش سهگانه یا سایر مسابقات ورزشی که در آن فرد برای مدت طولانی فعالیت بدنی زیادی دارد، شرکت میکنند، بیشتر از دیگران در معرض خطر هیپوناترمی هستند.
- سابقه جراحی: برخی از جراحیها نیز میتواند باعث برهمخوردن تعادل سدیم در بدن شود.
ایا سرطان باعث کمبود سدیم میشود؟
کمبود سدیم بین بیماران سرطانی شایع است. این اتفاق اغلب به دلیل رفتار سلولهای سرطانی و همچنین عوارض داروهایی که برای درمان سرطان استفاده میشوند، ایجاد میشود. به همین دلیل رژیم غذایی و داروهای بیماران سرطانی اهمیت بالایی دارند و باید توسط یک پزشک مجرب تعیین شوند.
علاوه بر این، بسیاری از افرادی که به دنبال کنترل وزن و کاهش آن هستند، ممکن است بهطور ناخودآگاه در رژیم لاغری خود، مصرف سدیم را محدود کنند. این مسئله میتواند باعث تشدید کمبود سدیم در بیماران سرطانی شود. بنابراین، مهم است که هر رژیم لاغری که فرد دنبال میکند، با توجه به نیازهای خاص او، بهویژه اگر بیماری زمینهای مانند سرطان دارد، تنظیم شود.
کمبود سدیم در بدن چه عوارضی دارد؟
هیپوناترمی یا کمبود سدیم باعث متورمشدن سلولهای بدن میشود و علائمی مثل تهوع، استفراغ، گیجی و ازدستدادن انرژی خود را نشان میدهد. بهمرور اگر اقدام درمانی مناسبی انجام نشود، کمبود سدیم میتواند باعث تورم سلولهای مغز شود و تشنج، کما و مرگ را به دنبال داشته باشد.
علائم کمبود سدیم
هیپوناترمی با یک سری علائم خود را بروز میدهد. علائم کمبود سدیم در بدن عبارتاند از:
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- بیقراری و تحریکپذیری
- ازدستدادن انرژی، خوابآلودگی و خستگی
- ضعف عضلانی
- خستگی
- اسپاسم یا گرفتگی عضلات
- تغییرات در بینایی
- گیجی
- تشنج
- کما
عوارض کمبود سدیم
در افرادی که به هیپوناترمی مزمن مبتلا هستند، سطح سدیم بهتدریج طی 48 ساعت با بیشتر کاهش مییابد در نتیجه علائم و عوارض آن هم خیلی حاد نیستند. اما در هیپوناترمی حاد، سطح سدیم خیلی سری افت میکند که باعث مشکلات خطرناکی مانند تورم سریع مغز میشود که خطر تورم سریع مغز، تشنج، کما و مرگ را به دنبال دارد.
لازم به ذکر است که زنان قبل از یائسگی بیشتر از دیگران در معرض خطر آسیب مغزی مرتبط با هیپوناترمی قرار دارند که این موضوع به تأثیر هورمونهای زنانه بر تعادل سدیم بدن مربوط است.
همچنین، افرادی که از رژیم کتوژنیک پیروی میکنند، به دلیل کاهش مصرف کربوهیدراتها ممکن است با تغییرات در تعادل الکترولیتها، از جمله سدیم، مواجه شوند. این تغییرات میتوانند خطر ابتلا به هیپوناترمی را افزایش دهند، بنابراین مهم است که افراد در این رژیم، مصرف سدیم را تحت نظر داشته باشند و از منابع غذایی غنی از سدیم استفاده کنند تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر زمانی که علائم کمبود سدیم مانند حالت تهوع و استفراغ، گیجی، تشنج یا ازدستدادن هوشیاری را تجربه کردید، باید سریعاً به مراکز درمانی معالجه کنید. همچنین افرادی که سابقه هیپوناترمی دارند باید مراقب حالتها و علائم خود باشند. این افراد باید علائمی مانند تهوع، سردرد، گرفتگی عضلات و ضعف را به پزشک اطلاع بدهند؛ زیرا ممکن است نیاز به مراقبتهای فوری و اورژانسی داشته باشند. برای درمان هیپوناترمی، ابتدا باید علت کمبود سدیم مشخص شود. سپس باتوجهبه علت ایجادکننده این وضعیت، درمان مناسب برای بیمار آغاز میشود.
جمع بندی
سدیم یکی از عناصر و مواد معدنی شناخته شده است که در بدن ما نیز نقش حیاتی دارد. در حالت طبیعی مقدار سدیم در خون و بدن ما با آب تعادل دارد. این تعادل مقدار آب در داخل و بیرون سلولها و فشارخون را تنظیم میکند و به انتقال پیامهای عصبی نیز کمک میکند. اگر مقدار سدیم بدن کمتر از حالت نرمال شود، این تعادل به هم میخورد و حالتی ایجاد میشود که به آن کمبود سدیم یا هیپوناترمی میگویی. کمبود سدیم باعث تورم سلولها میشود. اگر این تورم در سلولهای مغز اتفاق بیفتد خطر مرگ را به همراه دارد.
دکتر خورشیدی
سوالات متداول
کمبود سدیم در بدن باعث چه میشود؟
زمانی که سدیم بدن کم میشود، آب بیشتر در بدن باقی میماند و سلولهای بدن متورم میشود. همچنین این آب اضافی از جریان خون به سلولهای مغزی وارد میشود و باعث میشود بافت مغز متورم شود. درصورتیکه اقدامات درمانی درستی بهموقع انجام نشود، ممکن است بیمار تشنج کند، به کما برود و حتی فوت کند.
کمبود سدیم چه عوارضی دارد؟
عوارض کمبود سدیم از خفیف تا شدید متغیر هستند. در حالت خفیف کمبود سدیم باعث حالت تهوع، استفراغ، گیجی، خستگی و ضعف، سردرد و گرفتگی عضلانی میشود؛ اما در حالت شدید، این عارضه باعث تورم سلولهای مغزی، تشنج، کما و مرگ میشود.
سدیم بدن باید چند باشد؟
بهطورکلی، مقدار سدیم باید 135 تا 145 میلی اکی والان در هر لیتر (mEq/L) باشد. اگر سطح سدیم در بدن شما کمتر از این مقدار باشد، شما دچار کمبود سدیم یا هیپوناترمی شدهاید.
سدیم در چه غذاهایی است؟
سوپها، گوشت، مرغ، ماهی و میگو، آجیلهای بوداده، پنیر کاتیج، ساندویچها، نان، آب سبزیجات، تنقلاتی مانند چیپس و سسها همگی حاوی سدیم هستند.